Bitki ıslahının bilimsel olarak temelleri 19. Yüzyılın başlarında doğa bilimcisi olan Charles Darwin ve Gregor Mendel tarafından atılmıştır.

Doğa bilimcisi olan Charles Darwin in doğal seleksiyon teorisi evrim sürecini açıklamıştır ve bu evrim süreci en güçlü olanın hayatını sürdürme ilkesi olarak kabul görmüştür. Gregor Mendel ise Darwin in teorisine oldukça katkı sağlamış, çiçeklerin renginin kırmızı ya da beyaza çevrilmesinin yalnızca doğa ve havadan kaynaklanmadığını bu olayı sadece bitkinin kendi içerisinde bulunan özelliklerinin yapabileceğini fark etmiştir. Mendel, manastır bahçesinde bezelyeleri incelerken sistematik şekilde melezleyerek kalıtım mekanizmasını keşfetti. Günümüzde ticari bitki ıslahı teknolojinin gelişmiş şekline dönüşmüş olsa bile ana fikir hala seleksiyon ve melezlemedir.

Melezlame: Hibrit türlerinin oluşturulmasında en iyi sonuç sağlayan yöntemlerden biri ıslahtır. Melezleme yapmak için kontrollü şekilde bir teknik belirlenip elde edilmek istenen özelliklere sahip özenle seçilmiş olan iki doğal ebebeyn çaprazlanarak oldukça üstün performansı olan farklı bir çeşit elde edilebilir. Bu teknik hetrerozis ya da hibrit gücü olarak bilinmektedir. Melezleme çeşitlere daha yüksek oranda verim kazandırır ve farklı olumsuzluklara karşılık kendine döllenen türlerden çok daha toleransı yüksektir.

Eslestirme: Hibrit türü sağlamak ve elde edilmek istenen özellikleri sağlamak için bir erkek ve bir dişi olmak üzere iki doğal ebebeyn gerekir. Hibrit oluşturma esnasında ıslahatçının ilk yapması gereken gerekli olan genleri bulunduran iki doğal ebebeyn, bir erkek ve bir dişi üreme soyu geliştirmektir. Bu olay kendileme tekniğiyle yapılır. Doğallıklarını sağlamak için her ikisinin de birbirlerinden ayrı olarak üretilmesi gerekmektedir. Bitki ıslahatı yapacak olan kişi doğru melezleme yöntemlerini kullanırsa oluşacak olan hibrit, hibrit gücü heterozis gösterir. Seçilecek olan ebeveynler birbirlerinden farklı oldukları durumda heterosis etkisi daha da fazla olacaktır. Bu sebeple değişik melezler oluşturmak için oldukça geniş bir bitkisel gen kaynağı ve farklı hatlar kullanılır. Bitki ıslahında bitki mısırının geliştirilmesi büyük bir dönüm noktası olmuştur. Günümüzde birçok bitki türünde melezlemeden faydalanılmaktadır.

Çoğu ıslahatçının ilk amacı verimi daha da artırmaktır. Yüksek verim sağlamak için hastalıklara dayanıklılık gösteren türlerin geliştirilmesi ve aynı zamanda fizyolojik özelliklerden kaynaklanan yüksek verimli olan çeşitler elde etmek ile mümkün olur. Bitki ıslahının en çok faydası, yeni oluşacak olan tarımsal alanlarda uyum sağlayan türlerin geliştirilmesidir. Mesela yüksek sıcaklığa uyum sağlayıp verimi daha yüksek olan domates çeşitleri örnek olabilir. Türlerin vejetasyon periyodunu ayarlayarak mevcut olan büyüme mevsimine uyum sağlayabilecek olan türler geliştirmektir. Bitki ıslahının bir diğer yararı ise bitkilerin agronomik özelliklerini geliştirmektir. Bu duruma karoten oranını yükseltilmiş olan mor havuç ve likopen oranı artırılmış domates örnek verilebilir.

Bitki ıslahının en iyi bilinen başarısı böceklere ve hastalıklara dayanan varyetelerin geliştirilmesi olmuştur. Birçok bitkilerde dışarıdan gelecek zararlara ve hastalıklara karşı en bilinen koruma şekli bu gibi durumlara dayanıklı çeşitleri üretmektir. Özellikle de topraktan kaynaklanan patojenlere etki edebilecek en etkili yöntem dayanıklılık ıslahıdır. Bu durum sadece çiftçiler için değil insan ve çevrenin sağlığı bakımından da oldukça önemlidir. Hastalıklara dayanıklı olanlar varyeteler ile sıcak, kurak ve soğuğa dayanıklı olan varyatelerin faydaları birbirine benzer. Bitki ıslahından faydalanmada verim artışı ön planda tutulmuştur, ancak tarımsal ürünlerin yüksek kalitede olması da önemli bir faydadır.

Botanik bitki ekolojisi ve fizyolojisi, sitogenetik ve genetik, istatistik, agronomi, bitki biyokimyası ve bitki hastalık ve zararları gibi konular bitki ıslahçının bilmesi gereken konular arasında yer alır.

1 Yorum Yapılmış "Bitki Islahı"