Gen

Gen, Hücrelerin kromozomlarında yer alan canlıların kalıtsal özelliklerini taşıyıp ortaya çıkmasını sağlayıp kuşaktan kuşağa aktarılan ve kalıtım faktörlerini olan gen, genetik unsurun en ufak parçasıdır ve gen terimi ilk defa 1909 yılında Johannesburg tarafından bu tarihe kadar değişik isimlerle anlatılan kalıtsal üniteleri anlatmak için kullanılmıştır.

Kalıtsal karekterler, canlı varlıkların soylarından almış oldukları ve genellikle değişmeyerek kendi nesillerine devrettikleri özelliklere kalıtsal karakteradı verilir. Canlı türlerinden var olan benzerliğin ya da farklılığın meydana gelmesinde gen adı verilen kalıtım maddelerinin ve dış etkenlerin etkisi oldukça fazladır.

Genlerin yapısı, gen denildiği zaman anne ve babanın üreme hücrelerinde olan genetik bilgilerin hepsi akla gelmektedir. Gen ve hücreler üstünde yapılan araştırmalarda genlerin kromozomlar içerisinde yan yana dizilmiş durumda olduğunu gösterilmiştir. Son zamanlarda bir organizmanın hücre yapısının ve yapı proteinlerinin DNA adı verilen bir organik molekül sayesinde dölden döle ulaştırıldığı anlaşılmıştır. DNA molekülünün oldukça uzun sarmal şekilli kalıtımla alakalı bir bölgesi olan gen, belirli uzunlukta olan bir DNA parçasıdır. Genin yapısında ortalama 1500 kadar nükleotit yer almaktadır. Hücre bölünmesi esnasında genetik materyal her iki hücrede de yer alabilmek için kendisini eşleme özelliği vardır ve her gen çok sayıda genetik yani irsi özellik taşır.

Dominant ve resesif gen, genler, her canlının kendine ve kendi türüne ait morfolojik ve psikolojik özelliklerini ifade eden ve bu özellikleri kalıtsal olarak kuşaklara aktaran muhteşem yapılardır. Her canlının ve neslinin hayat şekli DNA yapısındaki genlerde belirlenmiştir. DNA'lar kopyalama yapıp üreme hücreleri sayesinde genlerde belirlenen özellikleri bir başka nesile ulaştırırlar. Her canlının ve neslinden gelenlerin vücut yapıları ve kişilik özellikleri kromozomların genlerinde bulunmaktadır. Her kişilik en az iki genden meydana gelmiştir. Her gen genetikte bir harf ile ifade edilir. Dominantyani baskın olan genler büyük harfleresesifyani çekinik olan genler aynı harfin küçük yazılması ile temsil edilir. Gen çiftleri homolog kromozomların karşılıklı taraflarında yer alır.

İdentik ve alel gen, aynı karakterler üzerinde aynı tarafa etki eden genler identik genler adını alır. Aynı karakterler üzerinde farklı tarafa etki eden genler ise alel genler adını alır. Pratikte hem aynı yönde hem de farklı yönde etki eden gen çiftlerine alel adı verilir. Alel de iki gende aynı yönde ise organizmanın genotipi homozigot olur. Farklı yönde ise organizmanın genotipi heterozigot olmaktadır. AA genleri homozigot bir genotipi gösterirken Aa ya da Bb geni gibi alel ise heterozigot bir genotipi ifade eder. Alel gende bulunan iki geninde özellikleri organizmada aynı zamanda meydana gelmez. Genellikle tekinin özelliğini alır ve bu gene baskın yani dominant gen adı verilir. Aynı zamanda ilk bakışta kendini belli etmeyen ancak nesillerine özelliklerini aktaran gene ise çekinik yani resesif gen adı verilir.

Genotip ve fenotip, Her canlının her hücresinde olan genlerinin toplamı canlının genotipini oluşturur. Organizmanın belirli olan bir anda oluşan görünümü ve duruşu da fenotipi meydana getirir. Her canlı genotip ve fenotipini dış ortamın karşılıklı etkileşmesi neticesinde kazanmıştır. Çevrenin değişik olması nedeniyle canlının görünüşünde meydana gelen farklılıklar kalıtsal değildir. Bu durumda çevrenin ve kalıtımın canlılar üzerindeki olan etkilerini birbirinden ayırmak mümkün olmamaktadır.

Değişik çevre insanlarında bir canlının fenatipinde oluşmuş olan farklılıklara modifikasyon adı verilir. Modifikasyon dölden döle aktarılmaz. Çünkü sonradan kazanılmış olan özelliklerdir. Bir varlığın kalıtsal olması için üreme hücrelerinde genetik bilgide meydana gelmesi gerekmektedir. Çevre şartlarının değişmesi nedeniyle fenotipte oluşacak olan farklılıklar genlerin değişmesi ile değil de genlerin mekanizmasındaki değişimler sonucunda meydana gelmektedir.

Melezleme, modifikasyonlar, ışık, ısı, besin ve nem gibi birçok faktörün etki etmesi sonucunda oluşmaktadır. Genotipleri birbirinin zıttı olan iki canlının hayvanlarda eşleştirilmesi ya da bitkilerde tozlaşmasına hibridizasyon ya da melezleme adı verilir. Bu durum neticesinde oluşan canlıya ise hibrit yani melez adı verilir.

Çoğunlukla dominant genlerden oluşan özellikler her nesilde meydana gelir ve birçok canlının fenotipinde ortaya çıkar. Örnek olarak gece körlüğü durumu dominant bir gen ile kontrol edilmektedir ve bu rahatsızlığı olan kişilerin çocuklarında ortaya çıkma olasılığı oldukça yüksektir. Resesif karakterler ise her gende kendine göstermezler. Çünkü dominant gen ile yer alan resesif gen bu durumda baskılanır ve fenotipde kendini belli etmez. Resesif gen yalnızca bir canlıdahomozigotduruma geçtiğinde kendini gösterir.