Eşeysiz Üreme

Eşeysiz üreme, bir canlıdaki özelleşmiş üreme hücrelerini oluşturmadan, atasına tıpa tıp benzer canlıların meydana gelmesini sağlayan bir üreme şeklidir. Bu üreme şeklinde mayoz bölünme ve döllenme olayları görülmediğinden kalıtsal çeşitlililik ortaya çıkmaz. Yani eşeysiz üreme sonucu oluşan bireyler birbirleri ile ve ata canlıyla aynı genetik özellikleri taşımaktadırlar. Eşeysiz üreyen canlılarda mutasyonlar kalıtsal çeşitliliğe yol açabilir.

Eşeysiz üreme için tek bir atanın bulunması yeterli sayılmaktadır. Ökaryot canlılarda eşeysiz üremenin temeli mitoza dayanır. Eşeysiz üreyen canlıların büyük bir kısmında zaman zaman eşeyli üreme de görülmektedir. Bu tip canlılar her iki üremeyi de gerçekleştirebildiği için bazı üstünlüklere sahip olmaktadırlar. Bu durum özellikle tarımda önem taşır.

İkiye Bölünme; Belirli büyüklüğe oluşan hücrenin, kısmen eşit olarak ikiye ayrılma şeklinde olan üreme biçimidir. Bu tip üreme prokaryotlardan bakteri ve arkeler ile ökaryotlardan amip, öglena, paremesyum gibi protistlerde ve bazı maya türlerinde görülmektedir. Bakterilerin DNA molekülü çember şeklinde olmaktadır. Bakteri hücresi ikiye bölünmeden önce kromozomal DNA kendini eşler ve ortaya çıkan kopya birbirlerinden uzaklaşır. Bu arada bakteri hücresi de büyümektedir. DNA eşlenmesi tamamlandığında ve hücrenin dozajı iki katına çıktığında, hücre zarı içeri doğru çökmektedir. Arada hücre duvarı oluştuktan sonra iki yavru hücre ortaya çıkar. Oluşan her bir yavru hücre ata hücre ile aynı genetik bilgiye sahip olur. Uygun koşullarda pek çok bakteri türü 20 dakika da bir bölünmektedir. Ökaryot bir hücreli canlılarda ikiye bölünmenin temeli mitoza dayanır. Bölünme amipte her yönde, paramesyum da enine öglena da boyuna gerçekleşir.

Tomurcuklanma; Tomurcuklanma, ana canlının bir bölümünde hücre bölünmesi ile tomurcuk şeklinde olan çıkıntının oluşması ve bu kısmın zamanla olgunlaşarak yeni bir bireyi meydana getirmesi olayıdır. Bu tip üreme bira mayalarında süngerlerde bazı sölenterde ve ciğer otu gibi bazı bitkilerde görülür. Tomurcuklanma ile meydana gelen organizma atadan tamamen uzaklaşarak yaşamını sürdürebileceği gibi atasına bağlı kalarak da yaşayabilir. Bağlı kalma durumunda koloni denilen oluşumlar ortaya çıkar.

Rejenerasyon; Yenilenme olarak da adlandırılan rejenerasyon, canlı organizmada kopmuş veya zarar gören bir parçanın yeniden yapılması şeklinde tanımlanabilir. Plenarya, deniz yıldızı gibi bazı canlılarda vücuttan ayrılan parçalarla yeni bireyler oluşabilir. Yenilenme özelliği sadece canlılar arasında değil dokudan dokuya da farklılık gösterebilmektedir.

Sporla Üreme; Sporlar, etrafa dayanıklı örtü ile ve olumsuz koşullara dayanabilme özelliği gösteren özelleşmiş hücrelerdendir. Sporlar etrafı dayanıklı bir örtü ile kaplı olan ve olumsuz koşullara dayanabilme özelliği gösteren özelleşmiş hücrelerdendir. Sporlar uygun şartlarda gelişerek yeni bir canlıyı oluşturur. Bu tür üremeye mantarların, bir hücrelilerin ve tohumsuz bitkilerin bazı gruplarında rastlanır. Mantarlar genellikle çok hücreli olan canlılardır. Çoğalmaları eşeyli ve eşeysiz üreme yoluyla oluşan sporlar aracılığıyla olur. Etrafa dağılan sporlar uygun bir ortama ulaştıkları zaman yapışkan sıvı salgılayarak buraya tutunur. Daha sonra hilfler ve miseller gelişir. Mantar hücreleri ince, uzun ve dallanmış iplikler halinde olmaktadır. Bunlara hilf denir. Hilfler bir araya gelerek misel adı verilen bir ağ oluşturmaktadır. Bu yapılardan salgılanan enzimlerin yardımıyla besinler sindirilip ve emilerek alınır. Sporla üreyen canlıların yaşam döngülerinde eşeyli ve eşeysiz üreme birbirini takip edebilir. Bu olaya döl değişimi adı verilmektedir. Döl değişimde çoğunlukla sporlar mayozla, gametler mitozla oluşur.

Vejetatif Üreme; Bitkilerde görülen bir eşeysiz üreme türüdür. Mitoz bölünme ve yenilenme esasına dayanan bu üreme şeklinde bitkinin bir parçası veya özelleşmiş bir kısmını ayrılarak yeni bir bireyi oluşturması söz konusu olmaktadır. Bu şekilde tek bir bireyden birbirinin genetik kopyası olan çok sayıda bitki üretilmiş olmaktadır. Vejetatif üreme tohumla üremeye göre daha kısa sürede gerçekleşmektedir. Muz, Çekirdeksiz üzüm, birkaç portakal çeşitleri gibi bitkiler tohum oluşturma yeteneklerini kaybettiklerinden dolayı için bu yolla üretilmektedir.